Jaren geleden bleek uit een onderzoek dat er een link zou bestaan tussen parabenen en kanker. Een misvatting, zo bleek later. Alleen was toen het leed al geschied. Parabenen werden geparkeerd in het verdomhoekje en zijn daar niet meer uitgekomen. Reden voor veel fabrikanten om de parabenen te vervangen door andere conserveringsmiddelen. Want als de consument de producten niet meer wil, dan kun je beter overgaan op alternatieven voordat de producten niet meer verkocht worden. Maar welke alternatieven zijn er? Zijn die alternatieven veilig? En de slotvraag blijft natuurlijk: zijn parabenen nu wel of niet veilig? 

Zoek in je Google-venster op ‘parabenen’ en de meningen vliegen je om de oren. Zo zegt de gemiddelde producent van natuurlijke cosmetica dat parabenen via je bloedbaan in je lichaam worden opgenomen, met allerlei kwalijke zaken tot gevolg. Veel consumentenorganisaties beweren dat ze het hormoonsysteem in je lijf verstoren. En dan zijn er nog de media die zich vooral focussen op het verband dat er tussen parabenen en kanker zou bestaan. Het zijn berichten die consumenten de schrik aanjagen over parabenen, maar is dat wel zo terecht?

“Er wordt vaak aan mij gevraagd hoe ik over parabenen denk”, zegt Jetske Ultee, onderzoeksarts in de cosmetische dermatologie. “Ik heb er al meerdere keren aandacht aan besteed in m’n blog, omdat het antwoord niet zo eenduidig is. Het simpele antwoord is dat ik niet tegen parabenen ben. Deze stoffen staan dan ook niet op mijn lijst van te mijden ingrediënten, behalve dan propyl- en butylparabenen als je erg gevoelig bent en misschien wel een kapotte huid barrière hebt. Toch hebben parabenen een slecht imago. En dat is niet helemaal zonder reden.”

Om uit te leggen hoe dat zit, moeten we eerst terug naar de basis. Want wat zijn parabenen eigenlijk? “Het zijn bewaarstoffen”, legt Ultee uit. “Ofwel: conserveermiddelen, die ervoor zorgen dat een product niet bederft. Stel dat een potje gezichtscrème op waterbasis geen parabenen – of een alternatief – zou bevatten, dan zou de inhoud ervan binnen no-time bederven. Dat heeft alles te maken met de bacteriën en schimmels die door het contact met ons huid in producten belanden en zich in diverse soorten cosmetica in een razend tempo vermenigvuldigen. Parabenen zorgen ervoor dat de groei van bacteriën en schimmels wordt tegengegaan, waarmee wordt voorkomen dat een product snel bederft.”

Daarbij kunnen de meeste mensen ze heel goed verdragen en zijn ze al effectief in kleine hoeveelheden. Ultee: “Er is maar een lage concentratie nodig om een product goed te beschermen. In vergelijking met andere bewaarstoffen loop je met parabenen een laag risico op het krijgen van huidirritatie of cosmetische allergie. Daar komt als extra voordeel bij dat parabenen goedkoop zijn.” Parabenen worden daarom niet alleen in cosmetica gebruikt, maar ook in voedsel, huishoudelijke producten en medicijnen. Sterker nog: toen ze in 1920 voor het eerst op de markt kwamen, werden ze puur en alleen gebruikt in medicatie en levensmiddelen als sauzen, visproducten en afwasmiddel. Pas dertig jaar later doken ze voor het eerst op in cosmetica en verzorgende producten, zoals tandpasta, bodylotion en deodorant. Vanaf dat moment namen ze zo’n vlucht dat ze op een zeker moment 90 procent van de huis-, tuin- en keukenboodschappen parabenen bevatte.

Slecht imago
Grappig weetje: parabenen zijn afgeleid van parahydroxybenzoëzuur. Dit natuurlijke conserveermiddel komt voor in veel groentes en fruit, zoals komkommer, kersen, wortelen, champignons en blauwe bessen. Parabenen zitten dus van nature in je eten, net zoals bepaalde E-nummers worden gewonnen uit planten, struiken en dieren. Omdat ze worden gebruikt in onder meer levensmiddelen, hebben parabenen zelf ook een E-nummer. De E-nummers van de toegelaten stoffen uit de groep van parabenen zijn E214 tot en met E219.
Kortom: parabenen zijn multi-inzetbaar en alom aanwezig.

Hoe komen ze dan toch aan dat slechte imago? Daarvoor moeten we terug naar 2004, het jaar waarin de Britse biomedicus Philippa Darbre een reeks wetenschappelijke artikelen over parabenen publiceerde in de Journal of Applied Toxicology. De kern: er zou een verband bestaan tussen parabenen en borstkanker. De bewijslast hiervoor legden Darbre en haar onderzoeksteam bij de hoge concentraties parabenen die ze hadden gevonden in tumoren in borstweefsel van vrouwelijke patiënten.

“Aangezien parabenen zwakke oestrogene eigenschappen bevatten, zouden ze volgens de onderzoekers wellicht van invloed geweest kunnen zijn op de tumorvorming”, legt Jetske Ultee uit. Ofwel: je zou wellicht kanker kunnen krijgen van parabenen. Een bericht dat leidde tot paniek bij het grote publiek, want elk huishouden telde wel producten met parabenen. “Op het eerste gezicht leek deze informatie ook reden genoeg voor bezorgdheid, maar het verhaal is complexer”, aldus Ultee. “Er is namelijk nooit een directe link gevonden tussen parabenen en borstkanker.” Sterker nog: uit vervolgstudies blijkt dat er tijdens het onderzoek van Darbre zo veel fouten zijn gemaakt dat de resultaten niet correct zijn. “In de studie uit 2014 werd bijvoorbeeld alleen tumorweefsel gebruikt, geen gezond weefsel ter controle. Bovendien werden parabenen ook gevonden in ‘blanco’ monsters zonder weefsel. Vermoedelijk waren de gebruikte onderzoeksmaterialen dus al ‘besmet’ met parabenen. Tot slot was er geen achtergrondinformatie bekend, zoals welke cosmeticaproducten de proefpersonen gebruikten.”

Het blijkt daarnaast dat parabenen veel minder krachtig zijn dan bijvoorbeeld estradiol, een vorm van oestrogeen die onder meer in sommige anticonceptiepillen voorkomt. Methylparabenen zijn zelfs 2,5 miljoen keer minder krachtig. Met andere woorden: de resultaten uit het geruchtmakende onderzoek van Darbre uit 2004 zijn op alle mogelijke manieren onderuit gehaald. Het is dus niet nodig om bang te zijn voor de schadelijke gevolgen van parabenen, wat meerdere malen is bevestigd door zowel de Europese Commissie en de wetenschappelijke adviescommissies als de Cosmetic Ingredient Review (CIR), de onafhankelijke beoordelingscommissie uit de VS.

Maximum dosering
“Parabenen werken heel goed, veroorzaken weinig allergieën en huidirritaties, hebben vrijwel geen bijwerkingen en conserveren uitstekend”, zegt Ronald van Welie, directeur van de Nederlandse Cosmetica Vereniging, op besliste toon. “Eigenlijk is het een van de beste bewaarmiddelen die er is, vergelijkbaar met de E-nummer-stoffen. Dat zijn de best onderzochte stoffen die er zijn en ze zijn toegelaten omdat ze veilig zijn. Wetenschappelijk gezien kun je beter een product met E-nummers eten dan een product waarvan je niks weet. Zo is het ook met parabenen, maar emotioneel is dat verhaal door alle heisa die er de laatste jaren omheen is geweest heel anders.”

Door alle berichtgeving en extra onderzoeken naar de werking van parabenen, denkt het grote publiek: er zal wel iets mee aan de hand zijn. “Een ander groot misverstand wordt veroorzaakt doordat mensen puur naar de eigenschappen van een stof kijken”, vervolgt Van Welie. “Dat komt omdat je van parabenen net als van allerlei andere stoffen maar een zeer kleine hoeveelheid mag gebruiken in je producten. Op internet is een lijst te vinden waarop staat welke concentratie is toegestaan, bijvoorbeeld van sodium paraben 0,4 procent. Dat is bijzonder weinig, maar de beoordeling gaat altijd uit van de werkzame concentratie voor in producten. Meer is dus niet nodig voor de werking.”

De maximale hoeveelheid parabenen die in een product gebruikt mogen worden, is daardoor altijd een getal dat begint met nul komma nul. Alles daaronder is veilig, maar dat is niet hoe het op de meeste mensen overkomt. Zij denken: oei, als er maar zo weinig van gebruikt mag worden, zal het wel gevaarlijk zijn. “Een denkfout”, zegt Van Welie, die graag een voorbeeld met zout aanhaalt om duidelijk te maken hoe het wél zit. “Als je een lepel zout opeet, dan zal dat niet lekker vallen. Je moet overgeven en je voelt je beroerd, terwijl een snufje zout op je ei prima is. Maar als je zegt: ik kook met één korrel zout, dan weet iedereen dat het nul effect zal hebben.” Een te lage dosering is dus niet goed, maar een te hoge dosering ook niet. “Het moet er precies tussenin zitten”, zegt Van Welie. “Een hele schep is teveel, een paar korreltjes te weinig. Dat geldt ook voor parabenen. Een grote hoeveelheid is niet goed, maar te weinig heeft ook geen zin. Om die reden bestaat er een wettelijke lijst met daarop de maximaal toegestane concentraties. Alles wat daaronder zit, is veilig en goedgekeurd en kun je als consument risicoloos gebruiken. Meestal bevat een product ook nog vele malen minder parabenen dan maximaal is toegestaan, omdat meer simpelweg niet nodig is voor een goede werking.” Bij hogere concentraties parabenen in een product, krijg je te maken met de schep zout. Maar dat is niet aan de orde, omdat exact is vastgelegd wat wel en niet is toegestaan. Van Welie: “Ik ben van mening dat parabenen absoluut veilig zijn. Het wordt pas risicovol als je ze níét gebruikt, want een product zonder of met slechte bewaarstoffen is heel ontvankelijk voor bacteriën en schimmels. Gebruik je dat op je gezicht of lichaam, dan kan dat leiden tot huidinfecties, acne of roodheid. Cosmeticaproducten moeten waanzinnig goed geconserveerd zijn, maar wel met lage doseringen, omdat je het gebruikt op zo’n enorm kwetsbaar gebied.”

De alternatieven
Voor consumenten die parabenen toch niet vertrouwen, zijn er de laatste jaren steeds meer parabeenvrije producten op de markt verkrijgbaar. De alternatieven voor parabenen zijn getest en veilig, dus voor de eindgebruiker zou er in principe geen verschil moeten zijn. Van Welie: “Net zoals je tijdens het koken bekijkt welke kruiden het beste bij je gerecht passen, moeten fabrikanten die stoffen gebruiken die het beste werken in een specifiek product. Is het stabiel, breekt het niet af als het in de zon staat, is de conservering optimaal? Dat wordt per product bepaald.” Vanwege het slechte imago van parabenen kiezen fabrikanten ook steeds vaker bewúst voor een parabenenvrije variant. “Jammer”, vindt Jetske Ultee, want in parabeenvrije producten worden vaak bewaarstoffen gebruikt met een grotere kans op huidproblemen. Dit zijn bijvoorbeeld triethanolamine, methylisothiazolinone en quartenium-15, maar ook ‘natuurlijke’ bewaarstoffen als rozemarijnextract. Gezien de grote kans op een huidreactie, wordt methylisothiazolinone bijvoorbeeld niet meer gebruikt in leave on huidproducten en natte doekjes.”

Gebukt onder de druk om vooral géén parabenen meer te gebruiken, was methylisothiazolinone na 2004 een van de stoffen die veel fabrikanten gingen gebruiken. Een goedgekeurde stof, maar wel eentje die ongelofelijk veel overgevoeligheidsreacties geeft. Kortom: parabenen waren een veel betere keuze, maar fabrikanten wilden niet het risico lopen dat consumenten hun crèmes en scrubs voortaan links lieten liggen. Zo kon het gebeuren dat methylisothiazolinone parabenen in grote maten verving, al was deze stof lang niet zo goed onderzocht als parabenen. Goede en veilige parabeenvrije alternatieven zijn er genoeg, bijvoorbeeld Phenoxyethanol, P-Anisic Acid, Tetrasodium Glutamate Diacetate en Disodium EDTA.

Conclusie: Parabenen zijn gewoon goed onderzocht en veilig te gebruiken. Maar leg dat de mensen maar uit na alle ophef. Zoals gezegd merken wij bij lezingen en productpresentaties nog steeds dat ook de schoonheidsspecialist met vragen zit. Maar of je nu kiest voor producten met parabenen of juist zonder, het is allebei een goede keuze. Er is geen enkele reden om bang te zijn voor parabenen, want alle instanties en onderzoeken onderschrijven dat ze veilig zijn. Omdat je er maar een lage dosering van nodig hebt, is de kans op huidirritatie of een allergie bovendien klein. Ga je toch voor een parabenenvrij product? Ook een goede keuze, zolang er maar wel andere ‘goede’ conserveringsmiddelen dan parabenen in zitten. Niemand zit te wachten op een potje crème met schimmels en bacteriën.

Dit artikel is geschreven door Fleur Baxmeier en verscheen eerder in een langere versie bij De Beauty Professional. Wil je geen enkel vakartikel missen? Neem dan een abonnement op het vakblad!